Spotkanie z owadami

Zdjęcia – Piotr Szafraniec ©
Chrząszcze (Tęgopokrywe)  – Coleoptera

Chrząszcze są największa rzędem zwierząt i największym rzędem owadów. Wykazano dotąd na świecie ok. 400 – 450 tys. gatunków. W Polsce stwierdzono 6700 gatunków. Szacuje się, że liczba nieopisanych gatunków może sięgać kilku milionów. Chrząszcze stanowią 20% wszystkich zwierząt świata i 25 % wszystkich owadów. Jest to grupa owadów, która bardzo łatwo odróżnić od innych po stwardniałych i przekształconych w pokrywy przednich skrzydłach. Druga para skrzydeł jest błoniasta, najczęściej ukryta pod pokrywami. Rozwój chrząszczy odbywa się z przeobrażeniem zupełnym( larwa, poczwarka, imago (postać dorosła)).  Chrząszcze to zamieszkują najrozmaitsze środowiska i strefy klimatyczne. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, mogą zamieszkiwać zarówno ląd jak i wody słodkie.

Muchówki (Dwuskrzydłe) – Diptera

Jeden z większych rzędów owadów, szacowanych na około 90 tys.  gatunków. W Polsce stwierdzono ponad 7000. Są to owady, które maja jedną parę skrzydeł, druga para uległa uwstecznieniu w formę niewielkie przydatki tzw. przyzmianek. Rozwój z przeobrażeniem zupełnym.  W ich rozwoju występuje beznoga larwa zwana często czerwem oraz poczwarka zamknięta typu bobówka (poczwarka spoczywa w ostatniej wylince larwalnej) lub u niektórych rodzin poczwarka jest otwarta. Dwuskrzydłe występują we wszystkich środowiskach – łącznie z wodnym i glebą – gdzie rozwój swój odbywają ich larwy. Znani przedstawiciele: komarnica (Tipula maxima), mustyk czyli meszka (Simulium reptans), komary (Culex sp., Aedes sp.), bąk bydlęcy (Tabanus bovinus), giez bydlęcy (Hypoderma bovis), plujka (Calliphora vomitoria), mucha domowa (Musca domestica), wpleszcze (Hippoboscidae).

Błonkówki (Błonkoskrzydłe) – Hymenoptera

Dotychczas opisano na świecie 110 tys. gatunków, w Polsce ok. 10 tysięcy. Błonkówki mają dwie pary błoniastych skrzydeł, tylna para jest mniejsza, a obie są spinane w czasie lotu szeregiem haczyków. Błonkówki przechodzą rozwój z przeobrażeniem zupełnym. Larwy są zwykle gąsienicopodobne z odnóżami tułowiowymi i  kilkoma parami nóg odwłokowych lub beznogie. Występują na całym świecie z wyjątkiem rejonów polarnych.

Motyle – Lepidoptara

Na świecie żyje około 150 tysięcy gatunków motyli, a Polsce ponad trzy tysiące.

Większość motyli ma skrzydła pokryte gęsto barwnymi łuskami, tworzącymi często przepiękne wzory. U niektórych gatunków występują łuski zapachowe (androkonialne), głównie u samców.. Mała masa w stosunku do wielkości skrzydeł pozwala na zmniejszenie częstotliwości uderzeń skrzydłami podczas lotu – motyle dzienne, jak paź królowej, wykonują 300 uderzeń na minutę. Ćmy (motyle nocne) w związku z masywniejszą budową muszą wykonać tych uderzeń znacznie więcej. Najwięcej takich uderzeń wykonuje fruczak gołąbek (5000 uderzeń na minutę). Najszybsze motyle mogą osiągać prędkość do 55 kilometrów na godzinę. Rozwój odbywa się z przeobrażeniem zupełnym. Motyle mają aparat gębowy ssący w postaci długie, cienkiej , spiralnie zwiniętej ssawki. Larwa zwana gąsienicą ma gryzący narząd gębowy, trzy pary nóg tułowiowych i pięć (lub mniej) nóg odwłokowych. Gąsienice są zasadniczo roślinożerne, czasami drapieżne.

Skorki  (Cęgosze) – Dermaptera

Ogółem na świecie znanych jest około 2000 gatunków, w Polsce 6 gatunków. Owady niewielkich rozmiarów, spłaszczone grzbietobrzusznie, z krótkimi twardymi pokrywami (pierwsza para skrzydeł). Skorki maja na końcu odwłoka mniejsze lub większe cęgi. Są to przekształcone przydatki odwłoka i maja je zarówno samce, jak i samice. Stąd też druga polska nazwa tego rzędu owadów – cęgosze. Cęgi te służą do obrony,  a także do walki o partnerkę. Ludowy przesąd mówi, ze skorki mogą wchodzić do ucha i dziurawić bębenek, co oczywiście jest nieprawdą.  Choć nie tworzą społeczeństw, to jednak troskliwie opiekują się potomstwem. Samica w wykopanej w ziemi norce składa jajeczka a później troskliwie opiekuję się potomstwem: karmi i pielęgnuje.

Sieciarki (Siatkoskrzydłe)– Neuroptera

W Europie żyje ok.  250 gatunków. Według danych z 2007 roku w Polsce stwierdzono występowanie 86 gatunków. Najbardziej znanymi przedstawicielami są złotookowate i mrówkolwowate. Stosunkowo duże owady z dwoma parami gęsto użyłkowanymi skrzydłami. Prowadzą drapieżny tryb życia. Rozwój odbywa się z przeobrażeniem zupełne. Sieciarki są rozprzestrzenione po całym świecie. Występują na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)  i wielu wyspach oceanicznych, w różnych strefach klimatycznych. Zamieszkują lasy, zarośla i łąki. Pokolenie jesienne często zimuje w domach.

Ważki – Odonata

Na świecie znanych jest około 6000 współcześnie żyjących gatunków, w Europie stwierdzono występowanie około 130, a w Polsce 73 gatunków ważek. Dorosłe ważki, często bardzo pięknie ubarwione,  to owady o dużej ruchliwej  głowie, stosunkowo krótkim tułowiu oraz długim 10-segemtowym odwłoku. Są jednymi z najlepszych lotników wśród owadów. Latają szybko i bezgłośnie. Potrafią latać we wszystkich kierunkach, przekraczając prędkość 10 m/s. Są drapieżne. Polują na latające owady (komary i muchy) chwytając je nogami.  Drapieżne larwy ważek żyją w wodzie. Ważki należą do najstarszych ewolucyjnie współcześnie żyjących owadów.. Karbońskie praważki (ok. 325 mln lat temu) były największymi znanymi owadami o rozpiętości skrzydeł do odpowiednio 750 mm i 720 mm. Najstarsi przedstawiciele rzędu Odonata, czyli właściwych ważek, znani są z dolnego perm (250 mln lat temu)

Prostoskrzydłe – Orthoptera

Prostoskrzydłe liczą ponad 20 tysięcy gatunków zamieszkujących wszystkie kontynenty, poza Antarktydą. W Europie stwierdzono prawie 1000 gatunków. Z terenów Polski wykazano ponad 100 gatunków. Do tego rzędu owadów należą ogólnie znane owady jak pasikoniki, świerszcze czy szarańcza, stąd prostoskrzydłe są czasami nazywane szarańczakami. Charakteryzują się przeobrażeniem niezupełnym, dwiema parami niejednakowych skrzydeł i ubarwieniem ochronnym.  U samców często występuje narząd dźwiękowy służący do wabienia samic. Aparat dźwiękowy znajduje się na przednich skrzydłach lub na tylnych nogach i przednich skrzydłach. Większość jest roślinożerna, ale są też gatunki żywiące się pokarmem zwierzęcym lub szczątkami organicznymi.

Wojsiłki – Mecoptera

Mała grupa licząca na świecie około 500 gatunków, w Polsce 9. Wojsiłki charakteryzuje duża głowa wydłużona w dziób, na końcu którego znajduje się narząd gębowy typu gryzącego. Czułki długie, skrzydła błoniaste prawie jednakowe, bogato użyłkowane, pokryte rzadkimi i krótkimi włoskami. U samców na ostatnim segmencie odwłoka znajduje się cęgowaty wyrostek, wygięty go góry. Rozwój z przeobrażeniem zupełnym. Larwy żyją w ziemi. Zarówno larwy jak i owady dorosłe żywią się szczątkami organicznymi, głównie pochodzenia zwierzęcego, niektóre są drapieżne.

Wyrośla  i żerowiska owadów

Wyrośla (cecidia) powstają w wyniku  oddziaływania organizmów (np. owadów) na roslinę. W wyniku tego oddziaływania  następuje nienormalny rozrost tkanek roślin. Wyrośla to struktury morfologiczne występujące na roślinach wyższych spowodowane działaniem zwierząt, grzybów lub bakterii. Te odzwierzęce wyrośla nazywają fachowcy zoocecidiami, ale są też odpowiednio phykocecidia, mykocecidia, a czasem mówi się o bakteriocecidiach. Nauka zajmująca się wyroślami to cecidiologia. Wyrośla to ciekawy przykład współdziałania między organizmami z bardzo odległych grup systematycznych. Owady we wnętrzu wyrośli przechodzą swoje stadia rozwojowe.