W myśl artykułu 8 Ustawy o Ochronie Przyrody z roku 2004, park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk. Wykonanie tego zadania wymaga orientacji w sytuacji istniejącej w ekosystemach, oraz wiedzy na temat czynników wpływających pozytywnie lub destruktywnie na stan siedlisk przyrodniczych. Konieczna jest też ocena skutków oddziaływania tych czynników, a także celowych działań ochronnych. By sprostać temu zadaniu, konieczne jest prowadzenie w parkach narodowych (a także obszarach „Natura 2000″, zlokalizowanych częstokroć w granicach parków narodowych), stałych obserwacji przyrodniczych, dających możliwość oceny: stanu siedlisk przyrodniczych, różnorodności biologicznej (bogactwa gatunkowego zwierząt, roślin i grzybów), przebiegu spontanicznych procesów w ekosystemach, wpływu czynników zewnętrznych (naturalnych i antropogenicznych) itp. Najskuteczniejszym sposobem realizacji powyższego zadania jest prowadzenie badań (obserwacji) naukowych w tym zakresie oraz śledzenie osiągnięć nauki (zarówno krajowej jak i światowej) w zakresie ochrony przyrody i praktyczne wdrażanie ich wyników. W związku z tym monitoring przyrody, naukowe badania inwentaryzacyjne, a także wdrażanie najnowszych osiągnięć naukowych w zakresie ochrony przyrody, są jednymi z podstawowych zadań statutowych parku narodowego.
Prowadzeniem badań naukowych i realizacją monitoringu przyrody w Świętokrzyskim Parku Narodowym, a także wskazywaniem najnowszych osiągnięć naukowych i rozwiązań w zakresie ochrony przyrody zajmuje się Pracownia Naukowo-Badawcza ŚPN. Jest to komórka organizacyjna o długiej tradycji. Jej początki sięgają roku 1972, kiedy to utworzono w Świętokrzyskim P. N. Stację Naukowo-Badawczą i Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W roku 1980 przemianowano ją na Pracownię Naukowo-Badawczą ŚPN i nazwa ta obowiązuje do dnia dzisiejszego.
Do podstawowych zadań Pracowni Naukowo-Badawczej ŚPN należy:
- opracowywanie i realizacja programów badań naukowych i monitoringu przyrody na terenie Parku oraz nadzór nad ich przebiegiem;
- śledzenie osiągnięć nauki (zarówno krajowej jak i światowej) w zakresie ochrony przyrody i wskazywanie wynikających z postępu wiedzy rozwiązań możliwych do zastosowania w praktyce ochronnej Parku;
- koordynowanie badań prowadzonych przez pracowników ŚPN na terenie Parku;
- prowadzenie własnych prac naukowo-badawczych;
- ścisła współpraca z Działem ochrony przyrody i kulturowych zasobów Parku w zakresie planowania i określania sposobów realizacji zadań związanych z ochroną przyrody;
- ścisła współpraca z Samodzielnym stanowiskiem ds. dokumentacji naukowej w zakresie gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o florze i faunie ŚPN, oraz innych składnikach i tworach przyrody, zarówno ożywionej jak i nieożywionej, a także zasobach kulturowych Parku, w tym w zakresie prowadzenia i stałego uaktualniania katalogów roślin, zwierząt i grzybów, a także wybranych składników przyrody nieożywionej, występujących na obszarze Parku i w jego otulinie;
- konsultacja merytoryczna wydawnictw naukowych, popularnonaukowych i informacyjnych przygotowywanych do publikacji przez inne komórki organizacyjne Parku, a także współpraca przy ich przygotowywaniu;
- gromadzenie, katalogowanie oraz udostępnianie zbiorów Parku obejmujących przede wszystkim zbiór dowodowych materiałów przyrodniczych (zielnik, zbiory entomologiczne, itp.);
- doradztwo merytoryczne i pomoc w gromadzeniu zbiorów bibliotecznych;
- systematyczne publikowanie wyników własnych prac naukowo-badawczych, dotyczących przyrody ożywionej i nieożywionej oraz jej ochrony;
- współpraca naukowa z uczelniami i instytucjami naukowymi w Polsce i za granicą oraz parkami narodowymi i przyrodniczymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami zajmującymi się ochroną przyrody, jej monitoringiem, przyrodniczymi badaniami inwentaryzacyjnymi, itp.;
- organizacja i współorganizacja seminariów, konferencji, sympozjów naukowych;
- gromadzenie materiałów do bibliografii Parku i jej opracowywanie we współpracy z innymi działami;
- prowadzenie działalności w zakresie przyrodniczej informacji naukowej dla pracowników Parku;
- obsługa Rady Naukowej Świętokrzyskiego Parku Narodowego;
- uczestnictwo w działalności edukacyjnej Parku w zakresie: prowadzenia szkoleń kameralnych i terenowych dla pracowników Parku, w szczególności służby terenowej, oraz prowadzenia prelekcji, wykładów i zajęć terenowych dla grup specjalistycznych, a także publikowania własnych prac popularno-naukowych;
- przygotowywanie opinii w sprawach mieszczących się w kompetencjach Pracowni Naukowo-Badawczej;
- administrowanie siecią teleinformatyczną, Systemem Informacji Przestrzennej oraz Biuletynem Informacji Publicznej Świętokrzyskiego Parku Narodowego;
- współpraca z pozostałymi komórkami organizacyjnymi Parku, w zakresie związanym z działalnością i zadaniami Pracowni Naukowo-Badawczej.
Poza tym badania w Parku wykonywane są przez podmioty zewnętrzne. Całość spraw w tym zakresie obsługiwana jest przez Samodzielne stanowisko ds. udostępnia Parku do badań naukowych.
Zasady udostępniania terenu Parku do badań
Osoby i instytucje planujące badania na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego zgłaszają temat badawczy przekazując/przesyłając do Dyrekcji ŚPN wypełniony formularz „Wniosku o udostępnienie terenu Parku do badań”. Należy załączyć do wniosku harmonogram prowadzonych prac oraz metodykę planowanych badań. W przypadku badań, w zakres których wchodzić ma zbiór materiałów dowodowych (roślin, zwierząt bądź ich części, grzybów, minerałów, skamielin itp.), konieczne jest wyraźne zaznaczenie tego we wniosku. Jeśli w obrębie grupy, która objęta jest badaniami znajdują się gatunki objęte ścisłą ochroną prawną, do wniosku dołączyć należy kopię zezwolenia Ministra Środowiska na prowadzenie badań nad tymi gatunkami.
Zezwolenia na udostępnienie Parku do badań udziela Dyrektor Parku, po zasięgnięciu opinii Rady Naukowej Parku i (lub) Samodzielnego stanowiska ds. udostępniania Parku do badań naukowych.
Badania prowadzone mogą być przez osoby i instytucje posiadające cenzus naukowy. Inne osoby mogą ubiegać się o wydanie zgody na takie badania tylko pod warunkiem przedłożenia rekomendacji instytucji naukowej lub towarzystwa naukowego na prowadzenie przez daną osobę badań na terenie Parku. W przypadku realizacji danego tematu przez więcej niż jedną osobę, wskazana musi być osoba odpowiedzialna za prowadzone badania (kierownik projektu). W przypadku prac licencjackich, dyplomowych, magisterskich itp., kierownikiem projektu jest promotor/opiekun danej pracy.
O wydaniu przez Dyrektora Parku zgody na prowadzenie badań, ich wykonawca (kierownik projektu) jest poinformowany – otrzymuje on także kserokopię zatwierdzonego „Wniosku o udostępnienie terenu Parku do badań”. Osoba (osoby), które otrzymały zgodę na prowadzenie badań naukowych na terenie Parku, mogą otrzymać przepustki na teren ŚPN.
Prowadzący badania zobowiązany jest do składania corocznych sprawozdań z przeprowadzonych prac (w terminie do końca stycznia roku następnego). Jest to warunkiem przedłużenia zgody na udostępnienie Parku do badań i wydania przepustek na kolejny rok badań.
Po zakończeniu badań, ich wykonawca zobowiązany jest do dostarczenia sprawozdania końcowego z przeprowadzonych badań lub nadbitki (nadbitek) publikacji będących efektem tych badań. W przypadku prac doktorskich, magisterskich dyplomowych, licencjackich itp. konieczne jest dostarczenie oprawionego egzemplarza takiej pracy.
Wniosek o udostępnienie terenu Świętokrzyskiego Parku Narodowego do badań 