Obowiązująca Ustawa o ochronie przyrody z 2004 roku wprowadza nową formę ochrony (obok istniejących form np. rezerwatów i parków narodowych) – Natura 2000. Natura 2000 jest to zbiór obszarów wyznaczonych według jednolitych kryteriów w całej Unii Europejskiej, w sposób zapewniający ochronę siedlisk przyrodniczych i gatunków „ważnych dla Europy”. Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt, czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych dla ochrony różnorodności biologicznej. Ważnym elementem nowego systemu ochrony przyrody jest monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest skuteczność działań ochronnych.
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 obejmuje dwa odrębne systemy obszarów chronionych:
- specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony wybranych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk wybranych gatunków roślin i zwierząt (nazwane potocznie obszarami „siedliskowymi”)
- obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) tworzone dla ochrony siedlisk ptaków (tzw. ostoje dzikich ptaków, potocznie nazywane obszarami „ptasimi”),
Obszary te w miarę możliwości powinny tworzyć sieć, tzn. powinny być połączone fragmentami krajobrazu, umożliwiającymi migrację, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczną gatunków. Każdy kraj członkowski UE sam tworzy propozycję sieci na swoim terytorium. SOO tworzone są w oparciu o kryteria określone w załącznik III do Dyrektywy Siedliskowej. Wyznaczanie OSO odbywa na podstawie kryteriów zawartych w Dyrektywie Ptasiej. Propozycje przedstawiane są Komisji Unii Europejskiej która w porozumieniu z zainteresowanym krajem, ustala ostateczną listę obszarów .
Cały system Europejskiej Sieci Natura 2000 nakłada się na dotychczasowe systemy obszarów ochrony przyrody funkcjonujące w państwach europejskich, ale nie zastępuje ich. Celem programu jest ochrona tylko wybranych siedlisk przyrodniczych i siedlisk wybranych gatunków roślin i zwierząt, ale tylko tych ujętych w załącznikach do dyrektyw. Będzie on jednak działał jak „parasol ochronny” dla innych składników różnorodności biologicznej.
Więcej na temat Europejskiej Sieci Natura 2000, dowiedzieć się można na stronach:
natura2000.gdos.gov.pl/ oficjalna strona Natura 2000 w Polsce
www.ec.europa.eu/environment/nature europejska strona sieci Natura 2000.