Świat roślin

SZATA ROŚLINNA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO PARKU NARODOWEGO

Widok ma Łysogóry. Fot. J. Kuszewski
Widok ma Łysogóry

Świętokrzyski Park Narodowy chroni najcenniejsze pozostałości po pradawnej, dziewiczej puszczy pokrywającej w czasach wczesnohistorvcznych niemal cały obszar Wyżyny Kieleckiej. Zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych jest wynikiem naturalnej zmienności na którą wpływ mają warunki geograficzne np. położenie, rzeźba terenu, klimat, budowa geologiczna, stosunki wodne oraz warunki glebowe, klimatyczne. Szata roślinna Parku w większości ma charakter autogeniczny tzn. powstała w wyniku działania samej przyrody bez udziału człowieka. Uległa jednak przez wieki wpływom i oddziaływaniom jakie powodowało osadnictwo, rolnictwo, przemysł, eksploatacja drewna i tradycyjne leśnictwo.

Oddziaływanie człowieka na szatę roślinną obszaru znajdującego się obecnie w granicach Świętokrzyskiego Parku Narodowego i terenów do niego przyległych datuje się od okresu wpływów rzymskich. To wówczas w jego północno-wschodniej części powstawało starożytne górnictwo rud i hutnictwo żelaza. We wczesnym średniowieczu rozwinęło się osadnictwo i rolnictwo, pociągające za sobą masowe wylesienia na niżej położonych terenach, głównie w dolinach rzek. Bardzo wyraźne piętno na składzie gatunkowym lasu wywarło hutnictwo szkła (XVI-XVIII w.), pochłaniające bardzo duże ilości drewna bukowego i przyczyniające się do zwiększenia w drzewostanach udziału jodły w stosunku do buka.

Las zimą. Fot. J. Kuszewski
Las zimą

Od początku XIX wieku lasy na terenie obecnego Parku objęte były planową gospodarką leśną. Wszystko to powodowało liczne i niekiedy bardzo gwałtowne zaburzenia w ekosystemach leśnych. Niektóre z tych zaburzeń były efektem reakcji samej natury na różne naturalne czynniki zewnętrzne. Inne zaś – bezpośrednim skutkiem działalności gospodarczej człowieka. Działalność gospodarcza powodowała często ogromne szkody w naturalnych fitocenozach Parku, dokonując zniekształcenia ich pierwotnego charakteru, a także osłabienia ich naturalnej siły i żywotności. W efekcie drzewostany stawały się coraz bardziej podatne na działanie takich czynników jak wiatr, mróz, owady liścio- i łykożerne (folio- i kambiofagi) itp.

ŚPN jest parkiem typowo leśnym, w którym lasy zajmują 95% jego obszaru. Pod względem ekologicznym we florze Parku dominujący udział mają gatunki leśne oraz środowisk podmokłych i bagiennych.

Jedną z cech roślinności ŚPN jest występowanie na tym terenie lasów o charakterze górskim, oraz lasów wyżynnych i nizinnych. Przyjmuje się, że granica między lasami górskimi a wyżynnymi pokrywa się z warstwicą 350 m n.p.m., na stromych stokach północnych, oraz przebiega warstwicą 450 m n.p.m. na łagodniejszych stokach południowych. W niższym piętrze występują lasy sosnowe, sosnowo-dębowe i dębowo-sosnowe. W wyższych położeniach panują lasy jodłowe i bukowe. Lasy wyższych położeń swoim składem przypominają lasy dolnego piętra w Beskidach. Występujące w Łysogórach gołoborza stanowią swojego rodzaju analogię górskich siedlisk naskalnych z charakterystycznymi porostami i mszakami. Jest to najbardziej charakterystyczny element krajobrazu tego pasma.

Na uwagę zasługuje liczna obecność roślin górskich. Na obszarze Parku i w jego najbliższym sąsiedztwie stwierdzono dotychczas 45 gatunków, przy czym aktualnie występuje 39 gatunków (co stanowi ok. 5% rodzimej flory Parku). Są to między innymi: tojad dzióbaty, przetacznik górski, paprotnik kolczysty, czosnek niedźwiedzi, żywiec dziewięciolistny, miesiącznica trwała, kokorycz okółkowa, a także jedyny gatunek wysokogórski (subalpejski) – omieg górski.

Chełmowa Góra i uroczysko Serwis-Dąbrowa

Świętokrzyski Park Narodowy nie jest parkiem bogatym florystycznie. Ubogie podłoże kwarcytowe powoduje silne zakwaszenie podłoża i wód. Dominacja jodły przy silnym zwarciu ocienia dno lasu. Te czynniki nie wpływają korzystnie na rozwój roślinności. Zachowało się tutaj jednak wiele cennych i charakterystycznych dla tych warunków ekologicznych elementów flory i zbiorowisk roślinnych.

Z terenu Parku i otuliny opisano dotychczas 1015 gatunków roślin naczyniowych. Tylko na terenie ŚPN występuje 128; zarówno w Parku jak i otulinie 731, a 156 wyłącznie w otulinie.