Drzewa pomnikowe w Świętokrzyskim Parku Narodowym

„Miejcie szacunek dla drzewa, które jest jednym wielkim cudem i które dla naszych przodków było rzeczą świętą. Wrogi stosunek do drzewa jest cechą narodu o małej wartości i cechą człowieka nikczemnego”.

Aleksander von Humboldt
Buk Jagiełły. Fot. M. Matysek
Buk Jagiełły

Wielką wartością przyrodniczą Świętokrzyskiego Parku Narodowego są tak zwane drzewa pomnikowe. Wzbudzają one duże zainteresowanie uczonych, turystów i mieszkańców. Często związane są z nimi różne legendy.

W parkach narodowych całość przyrody podlega ochronie. Nie ma więc potrzeby wyodrębniania innych jej form, np.: pomników przyrody. Tak więc dla określenia najbardziej okazałych eksponatów, używa się pojęcia drzewa pomnikowe. Nie zmienia to faktu, że parki stanowią najlepsze warunki dla ochrony tego typu drzew.

Strefy ochrony ścisłej, gdzie zabroniona jest bezpośrednia ingerencja człowieka, są doskonałym poligonem obserwacyjnym. Jeśli obserwacje zostaną wsparte niezbędnymi pomiarami okazałych osobników, to dostarczą nam informacji na temat możliwości biologicznych poszczególnych gatunków drzew rosnących w danych warunkach siedliskowych.

Stare drzewa należy chronić nie tylko ze względu na ich wartość pomnikową, lecz także z uwagi na rolę, jaką spełniają w biocenozie lasu. Stanowią bowiem środowisko życia wielu gatunków, zarówno ze świata roślinnego (mchy, porosty) jak i zwierzęcego (ptaki, ssaki, owady).

Na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego drzewa pomnikowe poddawane są systematycznym inwentaryzacjom. Prace te polegają na wyszukiwaniu, oznaczaniu, mierzeniu, określeniu żywotności i w końcu naniesieniu ich lokalizacji na mapę Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Dotychczas wykonano pięć inwentaryzacje drzew pomnikowych, w latach: 1975, 1982, 1992,  2002, 2012-2013. Wykazały one odpowiednio 134, 241, 684, 729 , 1629 okazów drzew pomnikowych. Pierwszą inwentaryzację wykonali studenci Akademii Rolniczej w Poznani w 1975 roku. Wykazała ona 134 drzewa pomnikowe należące do dziewięciu gatunków. Kolejna inwentaryzacja wykonana została w roku 1982 przez kierownika Pracowni Naukowo-Badawczej Ryszarda Kapuścińskiego i wykazała 241 drzew pomnikowych z 11 gatunków. Wykonana w  1992 roku  przez Jana Sobieraja inwentaryzacja wykazała 684 drzewa pomnikowe należące do 20 gatunków. W 2002 roku inwentaryzację przeprowadzili leśniczowie wszystkich obwodów ochronnych  koordynowani przez   Jana Sobieraja. Zinwentaryzowano wówczas  726 drzew z 21 gatunków. Inwentaryzacja z 2002 roku objęła już 21 gatunków drzew. Wykazano wówczas 728 okazów. Największą liczebnością odznaczył się buk. Zinwentaryzowano 377 osobników tego gatunku. Kolejne miejsce zajął modrzew polski – 171 drzew, następnie klon jawor – 43 drzewa, grab zwyczajny – 28 drzew, jodła – 24 drzewa. Przypuszcza się, że dwie pierwsze inwentaryzacje były niedokładne. Tę z 1975 roku tłumaczy się pośpiechem. Natomiast spis drzew pomnikowych w 1982 roku wykonywany był przy okazji prac terenowych, związanych z inwentaryzacją flory naczyniowej Parku.

 

Jodła mamucia powalona przez wiatr w 2007 roku. Fot. A. Adamczyk
Jodła mamucia powalona przez wiatr w 2007 roku

Zestawienie gatunków drzew pomnikowych zarejestrowanych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego w 2002 roku

L.p. Gatunek Liczba drzew Największy obwód
pierśnicowy/wymagany
minimalny obwód pierśnicowy w cm
1 Buk zwyczajny Fagus sylvatica 377 524/314
2 Czeremcha zwyczajna Prunus padus 3 98/94
3 Czereśnia ptasia Prunus avium 9 273/94
4 Dąb bezszypułkowy Quercus petrea 9 389/314
5 Dąb szypułkowy Quercus robur 10 439/380
6 Grab zwyczajny Carpinus betulus 28 300/190
7 Jabłoń dzika Malus sylvestris 4 145/94
8 Jarząb pospolity Sorbus aucuparia 1 190/160
9 Jesion wyniosły Fraxinus excelsior 3 483/250
10 Jodła pospolita Abies alba 24 402/314
11 Klon jawor Acer pseudoplatanus 43 328/250
12 Klon zwyczajny Acer platanoides 15 292/220
13 Lipa drobnolistna Tilia cordata 6 410/314
14 Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos 2 423/314
15 Modrzew europejski Larix europaea 171 495/314
16 Olcha czarna Alnus glutinosa 6 269/220
17 Sosna pospolita Pinus sylvestris 6 370/314
18 Topola osika Populus tremula 3 266/220
19 Wiąz górski Ulmus glabra 1 360/220
20 Wiąz szypułkowy Ulmus laevis 3 313/220
21 Wierzba krucha Salix fragilis 2 343/314
Ogółem 729  

W latach 2012-2013 przeprowadzono kolejna piątą inwentaryzację drzew o wymiarach pomnikowych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego . Prace terenowe wykonał  główny specjalista do spraw ochrony przyrody inż. Jan Sobieraj. Wykazano na terenie Parku 1629 o wymiarach pomnikowych  z 29 gatunków.

W poniższych tabelach przedstawiono szczegółowe wyniki inwentaryzacji  z lat2012-2013. W tabeli 1  przedstawiono  główne gatunki drzew oraz liczbę  zinwentaryzowanych drzewa o wymiarach pomnikowych podczas inwentaryzacji w latach 2012-2013 a w tabeli 2  podano wymiary najgrubszych drzew z wybranych gatunków których pomiary dokonano w okresie 2012-2013 . 

Tabela 1. Ilość drzew o wymiarach pomnikowych  wg gatunku drzewa (inwentaryzacja 2012-2013)

Lp Gatunek drzewa Ilość drzew o wymiarach pomnikowych (szt)
1 Buk 600
2 Modrzew 225
3 Grab 71
4 Klon jawor 60
5 Jodła 56
6 Dąb bezszypułkowy 15
7 Klon pospolity 14
8 Lipa drobnolistna 12

 

Tabela 2. Najgrubsze drzewa  z wybranych gatunków i ich wymiary,  zinwentaryzowane w latach 2012-2013

 

Lp

 

Gatunek drzewa

Gatunek drzewa Obwód_pierśnicowy (cm) Wysokość (m)
1 Buk pospolity Fagus sylvatica L. 463 35
2 Buk pospolity Fagus sylvatica L. 462 28
3 Dąb bezszypułkowy Quercus petraea (Matt.) Liebl. 402 22
4 Brzoza brodawkowata Betula pendula Roth 243 31
5 Dąb szypułkowy Quercus robur L. 448 23
6 Grab pospolity Carpinus betulus L. 264 21
7 Jodła pospolita Abies alba Mill. 410 37
8 Jodła pospolita Abies alba Mill. 370 24
9 Klon jawor Acer pseudoplatanus L. 357 22
10 Klon jawor Acer pseudoplatanus L. 349 28
11 Klon pospolity Acer platanoides L. 319 12
12 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. 407 27
13 Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. 405 21
14 Modrzew europejski Larix decidua Mill. 494 32
15 Modrzew europejski Larix decidua Mill. 493 16
16 Olsza czarna Alnus glutinosa (L.) Gaertn. 279 27
17 Sosna pospolita Pinus sylvestris L. 359 26
18 Topola osika Populus tremula L. 239 32
19 Wiąz górski Ulmus glabra Huds. 380 23

Świętokrzyski Park Narodowy wraz z otuliną tworzą wspólny obszar funkcjonalny. Rozszerzono więc ostatnią inwentaryzację drzew pomnikowych o tereny przyległe do Parku tworzące tzw. strefę „buforową” (otulinę). W trakcie penetracji odnaleziono w niej łącznie 189 drzew pomnikowych, należących do 17 gatunków. Tylko w granicach miasta Bodzentyn stwierdzono 77 osobników.

Zamieszczone tutaj wyniki zachęcają do kontynuacji rozpoczętych prac na pozostałych terenach. Obecne są inwentaryzowane tereny gminy Nowa Słupia. Tak duża liczba okazałych drzew wpływa niewątpliwie na podniesienie walorów przyrodniczych i turystycznych Gór Świętokrzyskich.